Nền kinh tế Việt Nam đang đổi mình với tốc độ khiến ngay cả những doanh nghiệp từng "quen vùng an toàn" cũng phải đứng trước sức ép đổi mới. Từ Nghị quyết 57 về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, cho đến những chương trình chuyển đổi số, tăng trưởng xanh, nông nghiệp công nghệ cao… có thể thấy tinh thần đổi mới đã lan rộng trên mọi mặt trận. Thế nhưng ở tầng thực thi, hàng loạt doanh nghiệp vẫn loay hoay với bài toán cũ: nguồn lực mỏng, pháp lý nhiều điểm nghẽn, hệ thống vận hành rời rạc, tư duy an toàn và những mô hình đổi mới truyền thống không còn đủ sức tạo khác biệt, doanh nghiệp Việt đứng trước một ngã rẽ: quay lại vùng an toàn hay tìm một phương pháp linh hoạt, nhân văn và giảm rủi ro hơn.

Đó là lúc Tư duy thiết kế trong kinh doanh (Design Thinking) bước vào như một bộ công cụ chiến lược lấy con người làm trung tâm, coi đổi mới là hành trình khám phá hệ thống và mở ra cách tiếp cận phù hợp với chính bối cảnh đặc thù của thị trường Việt.

Đổi mới không còn là đặc quyền của thiên tài

Năm 1879, Thomas Edison đã tạo ra bóng đèn dây tóc - một phát minh tiêu biểu của ông. Nhưng theo Tim Brown, CEO của IDEO - công ty đi đầu về đổi mới sáng tạo - nhấn mạnh: điều vĩ đại của Edison không nằm ở bóng đèn, mà ở hệ thống điện mà ông tạo ra để khiến phát minh đó có ích cho mọi người.

Theo Brown, cách tiếp cận của Edison là một ví dụ sơ khai cho thứ mà ngày nay được gọi là "tư duy thiết kế" - một phương pháp luận thấm nhuần đặc tính thiết kế lấy con người làm trung tâm trong toàn bộ các hoạt động đổi mới.

"Đó là cách kết nối nhu cầu của con người với những gì công nghệ có thể đáp ứng cũng như những gì một chiến lược kinh doanh khả thi có thể chuyển đổi thành giá trị cho khách hàng và cơ hội thị trường," ông viết.

Được Harvard Business Review tập hợp và chọn lọc từ những công trình có ảnh hưởng nhất về sáng tạo và lãnh đạo hiện đại, cuốnTư duy thiết kế trong kinh doanhgiới thiệu một cách tiếp cận đổi mới mà nhiều tập đoàn lớn như Google, IBM, PepsiCo hay IDEO đang áp dụng: lấy con người làm trung tâm của mọi chiến lược.

Từ phòng thí nghiệm đến phòng họp

Nếu thế kỷ XX là thời của "quản lý khoa học", thì thế kỷ XXI là thời của "quản lý sáng tạo".
Các mô hình quản trị truyền thống vốn dựa trên quy trình và năng suất đang tỏ ra chậm chạp trước những biến động công nghệ. Trong bối cảnh đó, "tư duy thiết kế" trở thành một "ngôn ngữ chung mới" giữa kỹ sư, marketer, nhà điều hành và nhà sáng tạo.

Cuốn sách ghi lại hàng loạt ví dụ thực tế: từ việc Kaiser Permanente - hệ thống bệnh viện lớn tại Mỹ - áp dụng phương pháp thiết kế để cải thiện quy trình thay ca của y tá, giúp bệnh nhân được chăm sóc tốt hơn; đến Shimano - hãng sản xuất xe đạp Nhật Bản - tìm lại thị trường bằng dòng xe "Coasting" mang lại trải nghiệm nhẹ nhàng, gần gũi cho người dùng.

Điểm chung trong tất cả: mỗi đổi mới đều bắt đầu từ việc quan sát, lắng nghe, thấu hiểu người dùng - thay vì từ ý tưởng của lãnh đạo.

"Bạn không cần phải đi những đôi giày kỳ dị hay mặc áo cổ lọ màu đen để trở thành một nhà tư duy thiết kế." Tim Brown viết.

Lãnh đạo bằng đồng cảm

Theo giáo sư Jeanne M. Liedtka (Đại học Virginia), một trong những tác giả góp mặt trong tuyển tập, tư duy thiết kế là "công nghệ xã hội" - thứ có thể giải phóng năng lượng sáng tạo của con người trong tổ chức.

Khác với các mô hình quản trị ra quyết định từ trên xuống, tư duy thiết kế khuyến khích nhân viên ở mọi cấp tham gia vào quá trình khám phá và thử nghiệm, bằng quy trình: hiểu người - xác định vấn đề - tạo mẫu - học hỏi - điều chỉnh.

Điều đó lý giải vì sao các doanh nghiệp áp dụng thành công tư duy thiết kế không chỉ có sản phẩm sáng tạo hơn, mà còn có văn hóa cởi mở và tinh thần hợp tác cao hơn.

"Cách nghĩ thiết kế" cho mọi ngành

Tư duy thiết kế đặc biệt phù hợp với bối cảnh Việt Nam hiện nay — một nền kinh tế đang phát triển nhanh nhưng còn thiếu phương pháp tư duy sáng tạo có hệ thống.

Trong các doanh nghiệp F&B, bán lẻ, giáo dục hay y tế, việc áp dụngDesign Thinkingcó thể giúp:

• Giảm lãng phí trong quy trình, khi mọi đổi mới đều xuất phát từ trải nghiệm thực tế của khách hàng.
• Xây dựng văn hóa sáng tạo liên phòng ban, thay cho tư duy "solo" quen thuộc.
• Thiết kế sản phẩm, dịch vụ có cảm xúc, chạm đến nhu cầu sâu bên trong con người Việt Nam - vốn ưa chuộng trải nghiệm chân thật, gần gũi.

Tư duy thiết kế không còn là đặc quyền của các tập đoàn đa quốc gia. Tại Việt Nam, nhiều startup đã bắt đầu áp dụng nó trong phát triển sản phẩm, marketing trải nghiệm và chiến lược thương hiệu - từ mô hình du lịch cộng đồng đến nền tảng giáo dục số.

Diệu Đan