Các nhà khoa học thuộc Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga và cộng sự vừa công bố phát hiện một loài thực vật mới cho khoa học tại Rừng phòng hộ Sông Hinh (tỉnh Đắk Lắk).

Loài được đặt tên là Huệ đá nhiều hoa (Peliosanthes multiflora), thuộc chi Huệ đá, họ Măng tây (Asparagaceae). Kết quả nghiên cứu được đăng tải trên tạp chí khoa học quốc tế Phytotaxa vào tháng 3/2025.

Theo nhóm nghiên cứu, loài này được phát hiện trong chuyến khảo sát sinh thái và đa dạng sinh học vào tháng 1/2021.

Huệ đá nhiều hoa là cây thân thảo thường xanh, sống lâu năm trên cạn, lá và cụm hoa mọc ở đỉnh thân rễ. Cụm hoa dạng chùm dài tới 42 cm, vượt cao hơn lá, mang khoảng 100 hoa.

Hoa lưỡng tính, màu tím nâu pha xanh lục, bao hoa mở rộng hoặc cong ngược hoàn toàn chạm vào cuống hoa, đường kính chỉ khoảng 2,6 mm. Quả chín màu xanh coban, chứa 1–5 hạt hình trứng.

Điểm khác biệt giúp phân loại Huệ đá nhiều hoa so với các loài cùng chi là phiến lá hẹp hoặc thuôn nhọn (rộng 19 mm) và kích thước hoa nhỏ. Tên khoa học multiflora được đặt theo đặc điểm cụm hoa lớn, mỗi cụm mang khoảng 100 hoa.

Hiện các nhà khoa học mới ghi nhận hơn 10 cá thể Huệ đá nhiều hoa tại sinh cảnh rừng lá rộng thường xanh của rừng Sông Hinh, trong khu vực bán kính khoảng 1 km, ở độ cao 250 m so với mực nước biển.

Rừng phòng hộ Sông Hinh nằm trong dãy Đèo Cả – Hòn Vọng Phu, phía tây nam tỉnh Phú Yên. Đây là vùng giao thoa sinh học quan trọng, đồng thời là ranh giới tự nhiên của nhiều loài động, thực vật, tạo nên tính độc đáo của hệ sinh thái.

Việc phát hiện loài Huệ đá nhiều hoa (Peliosanthes multiflora) mang ý nghĩa đặc biệt cả về khoa học lẫn bảo tồn. Đây là loài hoàn toàn mới cho khoa học, góp phần bổ sung vào danh mục chi Huệ đá toàn cầu, đồng thời làm rõ hơn sự đa dạng, phân bố và tiến hóa của nhóm thực vật này.

Sự hiện diện của Huệ đá nhiều hoa cũng khẳng định giá trị độc đáo của hệ sinh thái Rừng phòng hộ Sông Hinh và dãy Đèo Cả – Hòn Vọng Phu, vốn là vùng giao thoa sinh học quan trọng của Việt Nam.

Đáng chú ý, việc Việt Nam và thế giới hiện mới ghi nhận hơn 10 cá thể, phân bố hẹp trong diện tích chỉ khoảng 1 km², cho thấy loài này có nguy cơ bị đe dọa cao nếu môi trường sống bị tác động.

Phát hiện này không chỉ là cơ sở khoa học để đề xuất các biện pháp bảo tồn khẩn cấp, mà còn mở ra tiềm năng nghiên cứu dược liệu, bởi nhiều loài cùng chi được sử dụng trong y học cổ truyền.

Dược liệu quý và cây cảnh đẹp

Tại Việt Nam, các loài thuộc chi Huệ đá phân bố tự nhiên từ Bắc vào Nam. Nhiều loài trong số này được đồng bào sử dụng như cây thuốc bản địa để điều trị các bệnh thông thường. Ở một số vùng, Huệ đá còn được gọi là sâm mây hay sâm cau, bởi theo y học cổ truyền, cây có tác dụng bồi bổ cơ thể, được ví như nhân sâm. Thời gian gần đây, nhu cầu tìm kiếm Huệ đá làm dược liệu có xu hướng gia tăng.

Không chỉ có giá trị về y học, Huệ đá còn được ưa chuộng bởi vẻ đẹp của cụm hoa, thường được trồng làm cây cảnh, tô điểm không gian sống.

Ngọc Linh