Khổ qua – "cắt" nguồn sống của tế bào ung thư

Trong công bố trên tạp chí Cell Communication and Signaling hồi tháng 10/2024, các nhà khoa học mô tả cách chiết xuất mướp đắng khiến khối u ung thư bị ức chế. Thay vì tiếp tục phát triển, các tế bào ung thư bị "cắt" nguồn dinh dưỡng, ngừng tăng trưởng, và nhiều tế bào còn tự hủy (apoptosis). Kết quả cho thấy khối u giảm kích thước trung bình tới 50% so với nhóm đối chứng.

Cơ chế này được cho là đến từ các hợp chất hoạt tính sinh học đặc trưng trong mướp đắng, gồm momordicines, charantin, triterpenoids và flavonoid. Đây là nhóm chất có khả năng can thiệp vào nhiều quá trình sinh học, từ kháng viêm, chống oxy hóa đến điều chỉnh đường huyết – tất cả đều liên quan mật thiết đến cơ chế phát triển của ung thư.

Không dừng lại ở đó, các thí nghiệm trên động vật cũng cho thấy chiết xuất mướp đắng có thể ức chế nhiều loại ung thư khác nhau: máu, vú, đại trực tràng, dạ dày, gan. Nói cách khác, khổ qua có thể trở thành một "đa năng thảo mộc" trong phòng chống bệnh ác tính.

Hơn cả chống ung thư: bảo vệ gan và điều hòa chuyển hóa

Ung thư không phải căn bệnh duy nhất liên quan đến lối sống hiện đại. Gan nhiễm mỡ – hậu quả từ chế độ ăn nhiều đường, rượu bia, thừa cân – đang gia tăng nhanh chóng.

Nghiên cứu của Đại học Quốc gia Đài Loan cho thấy mướp đắng có thể làm giảm viêm, hạn chế mỡ tích tụ trong gan, qua đó ngăn chặn quá trình tiến triển thành xơ gan hay ung thư gan.

Đồng thời, mướp đắng còn nổi bật với khả năng hạ đường huyết và lipid máu, hỗ trợ kiểm soát cân nặng. Với nhiều người, hiệu quả "hai trong một" – vừa chống ung thư, vừa duy trì vóc dáng – chính là điểm thu hút khiến loại quả này được nghiên cứu ngày càng sâu.

Không phải ngẫu nhiên mướp đắng được y học cổ truyền Trung Hoa coi trọng suốt nhiều thế kỷ. Trong cuốn "Điền Nam bản thảo" từ thế kỷ 15, mướp đắng được ghi nhận có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, bổ khí, giảm khát. Lá mướp đắng thậm chí còn được dùng ngoài da để chữa mụn nhọt.

Ngày nay, khoa học hiện đại đang dần giải thích bằng cơ chế sinh học cụ thể: các hoạt chất trong mướp đắng không chỉ chống viêm mãn tính mà còn điều hòa hệ miễn dịch, tăng cường chức năng thực bào – quá trình "nuốt" và tiêu diệt tế bào lạ của cơ thể.

Từ bàn ăn gia đình đến phòng thí nghiệm, mướp đắng đang bước sang một hành trình mới. Những kết quả bước đầu trên chuột mở ra hi vọng về các liệu pháp điều trị ung thư từ thảo mộc. Tuy nhiên, các nhà khoa học cũng nhấn mạnh: cần nhiều nghiên cứu lâm sàng trên người để xác định liều lượng, cách chế biến và hiệu quả thực sự.

Dù vậy, phát hiện này một lần nữa cho thấy tri thức dân gian và khoa học hiện đại có thể giao thoa, bổ sung lẫn nhau. Một món ăn dân dã, đôi khi bị coi là "đắng khó nuốt", lại đang được nâng tầm như một ứng viên sáng giá trong y học phòng ngừa và điều trị ung thư.

Những người cần thận trọng khi ăn mướp đắng

Mướp đắng giàu dưỡng chất và có nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng không phải ai cũng phù hợp. Một số nhóm người cần đặc biệt lưu ý:

Người có vấn đề về hệ tiêu hóa

Ăn quá nhiều mướp đắng có thể gây tiêu chảy, đau bụng, đầy hơi. Một số nghiên cứu còn ghi nhận mướp đắng có thể ảnh hưởng đến tế bào gan ở động vật thí nghiệm, làm thay đổi men gan và hình thái tế bào gan.

Phụ nữ mang thai và cho con bú

Mướp đắng có thể gây co thắt tử cung, xuất huyết, dẫn đến nguy cơ sảy thai hoặc sinh non, nhất là giai đoạn đầu thai kỳ. Ngoài ra, một số thành phần có độc tính nhẹ trong mướp đắng có thể truyền qua sữa mẹ, không gây hại cho người lớn nhưng nguy hiểm cho trẻ nhỏ. Vì vậy, phụ nữ mang thai và cho con bú nên tránh.

Người bị bệnh gan, thận hoặc thiếu men G6PD

Mướp đắng khó tiêu, có thể làm nặng thêm tình trạng ở người mắc bệnh gan, thận. Người thiếu men G6PD – loại men quan trọng trong chuyển hóa hồng cầu – cũng cần kiêng vì nguy cơ ảnh hưởng đến máu.

Người có tiền sử huyết áp thấp, đường huyết thấp

Trong mướp đắng có các hoạt chất như charantin, polypeptid-P và vicine giúp hạ đường huyết và giảm cholesterol. Tuy nhiên, với người huyết áp thấp hoặc dễ hạ đường huyết, việc ăn nhiều có thể gây tụt huyết áp, chóng mặt, mệt mỏi.

Lời khuyên chung: Theo y học cổ truyền, mướp đắng có tính mát, dễ làm tổn thương dạ dày – lá lách nếu ăn quá nhiều. Các nghiên cứu lâm sàng cũng cho thấy tác dụng phụ thường gặp nhất là đau bụng và tiêu chảy. Vì vậy, mướp đắng chỉ nên được dùng ở mức độ vừa phải và phù hợp với thể trạng từng người.

Diệu Đan