Elearning -Nơi Trau dồi tri thức - Nuôi dưỡng chí lớn ["Tôi Phải Làm!" - Học giả AI hàng đầu rời Mỹ sang Trung Quốc vì Nguồn Lực và Sự Tự Do Nghiên Cứu]

"Tôi Phải Làm!" - Học giả AI hàng đầu rời Mỹ sang Trung Quốc vì Nguồn Lực và Sự Tự Do Nghiên Cứu

Đăng lúc 23:04 26.10.2025

“Tôi phải làm điều đó” - Song-Chun Zhu, một giáo sư danh giá tại UCLA, người đã dành gần ba thập kỷ để chinh phục "giấc mơ Mỹ," đã gây sốc cho giới học thuật khi bất ngờ lên chuyến bay một chiều về Bắc Kinh vào năm 2020. Động lực đằng sau quyết định lịch sử này không chỉ là chủ nghĩa yêu nước hay chính trị, mà còn là một cuộc cá cược khoa học có thể định hình lại tương lai của Trí tuệ Nhân tạo (AI).

Người đàn ông này là Tiến sĩ Song-Chun Zhu

Ông là ai?

Song-Chun Zhu là một nhà khoa học máy tính và toán học ứng dụng người Trung Quốc, được công nhận rộng rãi trên toàn cầu với các công trình nghiên cứu đột phá trong lĩnh vực Thị giác Máy tính (Computer Vision), Trí tuệ Nhân tạo Nhận thức (Cognitive AI) và Người máy (Robotics).

Sự nghiệp và Đóng góp chính

Giáo dục: Ông nhận bằng Cử nhân (B.S.) ngành Khoa học Máy tính tại Đại học Khoa học và Công nghệ Trung Quốc (USTC) năm 1991. Sau đó, ông lấy bằng Thạc sĩ (M.S.) và Tiến sĩ (Ph.D.) tại Đại học Harvard vào năm 1996.

Tại Mỹ, ông từng giữ chức vụ Giáo sư tại Khoa Thống kê và Khoa Khoa học Máy tính tại Đại học California, Los Angeles (UCLA) từ năm 2006, và cũng từng làm việc tại Đại học Stanford và Đại học Bang Ohio. Ông là Giám đốc của Trung tâm Thị giác, Nhận thức, Học tập và Tự trị (VCLA) tại UCLA.

Khi chuyển về Trung Quốc vào năm 2020, ông trở thành Giám đốc Sáng lập của Viện Trí tuệ Nhân tạo Tổng quát Bắc Kinh (BIGAI). Ông cũng là Giáo sư Chủ nhiệm tại Đại học Bắc Kinh (Peking University) và Đại học Thanh Hoa (Tsinghua University).

Thành tựu Nghiên cứu: Ông nổi tiếng với việc phát triển các mô hình thống kê cho thị giác máy tính, bao gồm thuật toán Region Competition và công trình về Mô hình Ngữ pháp Ngẫu nhiên (Stochastic Grammars) để phân tích đối tượng, khung cảnh và sự kiện. Công trình của ông tập trung vào việc tạo ra AI tổng quát (AGI) có khả năng hiểu biết thông thường (commonsense) như con người.

Ông đã nhận được nhiều giải thưởng danh giá, bao gồm Marr Prize (giải thưởng cao nhất trong lĩnh vực thị giác máy tính) và Helmholtz Test-of-Time Award. Ông cũng là Fellow của Hiệp hội Máy tính IEEE.

Từ Hạt giống Khát vọng đến "Thánh đường Khoa học" Mỹ

Để hiểu được quyết định của Song-Chun Zhu, chúng ta cần nhìn lại hành trình phi thường của ông. Sinh ra tại một ngôi làng nghèo bên sông Dương Tử vào năm 1969, tuổi thơ của Zhu chứng kiến nhiều mất mát, khó khăn. Lớn lên bên tiệm tạp hóa của cha, ông nghe vô số câu chuyện về những người chỉ có vỏn vẹn một cái tên và hai ngày tháng trong gia phả, không có gì đáng kể để ghi lại. Cậu bé Zhu khi đó đã tự nhủ: "Cuộc đời tôi phải khác."

Khát vọng thoát khỏi vòng luẩn quẩn đó đã thúc đẩy Zhu trở thành một học giả xuất sắc, giành được suất học tại Đại học Khoa học và Công nghệ Trung Quốc. Tại đây, ông bị cuốn hút bởi cuốn sách Vision của nhà thần kinh học David Marr, một tác phẩm nền tảng về khoa học thần kinh thị giác và AI. Nó gieo vào ông một ý niệm táo bạo: trí thông minh có thể được mô hình hóa bằng sự chặt chẽ của toán học, không chỉ bằng mánh khóe hay phỏng đoán.

Năm 1992, với một học bổng toàn phần, Song-Chun Zhu đặt chân đến Harvard để lấy bằng Tiến sĩ. Dưới sự hướng dẫn của nhà toán học David Mumford, ông trở thành người tiên phong trong việc áp dụng các phương pháp thống kê sâu sắc - như suy luận Bayes và trường ngẫu nhiên Markov - vào lĩnh vực thị giác máy tính. Triết lý của ông là: học hỏi từ dữ liệu có hệ thống, chứ không phải dựa vào các quy tắc được mã hóa thủ công.

Trong 28 năm sau đó, Zhu xây dựng một sự nghiệp lừng lẫy tại Mỹ. Ông trở thành giáo sư thâm niên (tenured professor) tại Đại học California, Los Angeles (UCLA), một biểu tượng của thành công kiểu Mỹ. Ông nhận được các giải thưởng lớn, tài trợ nghiên cứu từ các cơ quan hàng đầu của chính phủ Mỹ, bao gồm cả Lầu Năm Góc. Gia đình ông sống trên con phố Mulholland Drive nổi tiếng ở Los Angeles. Ông từng gọi Mỹ là "thánh đường của khoa học." Mọi thứ dường như đã an bài cho một cuộc sống trọn vẹn tại Mỹ.

Cuộc Khủng hoảng Niềm tin: "Dữ liệu Lớn, Nhiệm vụ Nhỏ"

Tuy nhiên, trong những năm tháng đỉnh cao sự nghiệp, Song-Chun Zhu lại ngày càng cảm thấy bất mãn sâu sắc với hướng đi chung của ngành AI. Hiện tại, thế giới đang bị thống trị bởi mô hình "Dữ liệu lớn, Nhiệm vụ nhỏ" (Big Data, Small Task). Đây là cách các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) như ChatGPT và các mạng nơ-ron quy mô khổng lồ hoạt động: chúng "nuốt" hàng petabyte dữ liệu và được huấn luyện để thực hiện các nhiệm vụ cụ thể (như dịch thuật, viết lách, phân loại hình ảnh) với độ chính xác kinh ngạc. Sự thành công của LLMs đã làm lu mờ gần như mọi lĩnh vực nghiên cứu AI khác.

Zhu, một nhà khoa học luôn theo đuổi nền tảng lý thuyết sâu sắc, nhìn nhận điều này với sự hoài nghi. Ông lập luận rằng các mô hình này thiếu một dấu hiệu quan trọng của trí thông minh thực sự: khả năng suy luận, hiểu biết về nhân quả, và nhận thức về thế giới vật lý cũng như xã hội. Ông gọi mô hình hiện tại là “được xây dựng trên cát” - ấn tượng nhưng thiếu nền tảng logic vững chắc. Đối ngược lại, Zhu theo đuổi một hướng đi khác: Trí tuệ Nhân tạo Tổng quát (General AI - GAI), với triết lý "Dữ liệu nhỏ, Nhiệm vụ lớn" (Small Data, Big Task).

Triết lý của ông là: Trí thông minh thực sự phải có khả năng suy luận để đạt được một mục tiêu với đầu vào tối thiểu. Giống như một đứa trẻ học về trọng lực hay nhân quả chỉ sau vài lần tương tác, chứ không cần hàng triệu ví dụ được dán nhãn. Đây là con đường khó khăn hơn, ít thời thượng hơn và không tạo ra các "demo" bóng bẩy như những gì Thung lũng Silicon ưa chuộng.

Lời Mời "Không Thể Từ Chối" từ Bắc Kinh

Sự bất mãn về mặt khoa học này lại gặp gỡ những ràng buộc về mặt chính trị và học thuật ở Mỹ.
Zhu nhận thấy rằng môi trường học thuật phương Tây ngày càng trở nên hạn chế. Áp lực Tài trợ - Các nhà khoa học bị thúc đẩy theo đuổi những dự án "an toàn," tạo ra kết quả gia tăng và đáp ứng các tiêu chuẩn benchmark hiện hành, thay vì những nghiên cứu đột phá, mang tính lý thuyết cao như GAI.

Căng thẳng Chính trị: Việc leo thang căng thẳng Mỹ-Trung Quốc khiến các nhà khoa học gốc Hoa, đặc biệt những người có tài trợ từ chính phủ Mỹ, bị soi xét kỹ lưỡng. Zhu, người từng nhận tài trợ của Lầu Năm Góc, không phải là ngoại lệ.

Trong bối cảnh đó, Trung Quốc đã đưa ra một lời đề nghị mà ông mô tả là "không thể có được ở Mỹ."
Vào tháng 8 năm 2020, Zhu chấp nhận các chức danh giáo sư tại hai trường đại học hàng đầu của Trung Quốc là Đại học Bắc Kinh và Đại học Thanh Hoa. Quan trọng hơn, chính quyền thành phố Bắc Kinh đã cam kết tài trợ và trao cho ông chức Giám đốc sáng lập Viện Trí tuệ Nhân tạo Tổng quát Bắc Kinh (BIGAI).

Theo các nguồn tin thân cận, trong vòng năm năm kể từ khi chuyển về, Zhu đã nhận được vài trăm triệu đô la tài trợ nghiên cứu, một nguồn lực khổng lồ và chưa từng có tiền lệ.

Khi một người bạn lâu năm ở Harvard, Mark Nitzberg, hỏi ông rằng liệu ông có chắc chắn về quyết định này không, Zhu đã trả lời:

"Họ đang trao cho tôi những nguồn lực mà tôi không bao giờ có thể có được ở Mỹ. Nếu tôi muốn xây dựng hệ thống mà tôi hình dung trong đầu, thì đây là cơ hội chỉ có một lần trong đời. Tôi phải làm điều đó."

Câu nói "Tôi phải làm điều đó" đã trở thành tựa đề cho bài báo về ông, tóm tắt động lực cốt lõi: đó là một sự cần thiết về mặt khoa học để theo đuổi một tầm nhìn mà ông tin là đúng đắn, bất chấp những rào cản chính trị hay địa lý.

Cuộc Cá Cược vào Cuộc đua AI Toàn cầu

Việc Song-Chun Zhu trở về đã được truyền thông Trung Quốc ca ngợi là hành động yêu nước, một sự tiếp sức quan trọng cho tham vọng AI của đất nước. Ông thậm chí đã trở thành thành viên của cơ quan cố vấn chính trị cao nhất của Trung Quốc, nơi ông đề xuất Trung Quốc nên coi AI với mức độ khẩn cấp chiến lược tương đương với chương trình vũ khí hạt nhân.

Sự ra đi của ông đã gióng lên một hồi chuông cảnh tỉnh ở Mỹ. Các nhà lập pháp Mỹ sau đó đã yêu cầu giải trình về việc các cơ quan tài trợ như UCLA và Lầu Năm Góc đã bỏ qua các "dấu hiệu đáng lo ngại" về mối quan hệ của Zhu với một đối thủ địa chính trị như thế nào.

Một yếu tố cá nhân cũng đóng vai trò nhất định, củng cố quyết tâm của ông: con gái ông, Zhu Yi, một vận động viên trượt băng nghệ thuật, đã từ bỏ quốc tịch Mỹ để đại diện cho Trung Quốc tại Thế vận hội Mùa đông Bắc Kinh 2022. Cả hai cha con đều cùng lúc trở về "đóng góp" cho quê hương.

Tầm quan trọng của Song-Chun Zhu không chỉ nằm ở việc ông là một nhà khoa học tài năng, mà còn ở việc ông đang đặt cược vào một mô hình AI hoàn toàn khác.

Nếu AI hiện tại (LLMs) được coi là một cuộc đua về quy mô và sức mạnh tính toán (Big Data), thì Zhu đang đặt cược rằng cuộc cách mạng tiếp theo sẽ là về sự hiệu quả và trí tuệ cốt lõi (Small Data, GAI). Ông tin rằng, chính sự tự do khỏi xu hướng "hot" và nguồn tài trợ dồi dào để theo đuổi những ý tưởng căn bản, ít được ưa chuộng hơn ở Mỹ, sẽ giúp Trung Quốc tạo ra bước đột phá quyết định.

Song-Chun Zhu có thể đúng, và cũng có thể sai. Nhưng sự ra đi của ông cho thấy một thực tế rõ ràng: sự thống trị của Mỹ trong lĩnh vực nghiên cứu AI đang bị thách thức nghiêm trọng. Nếu mô hình GAI của ông thành công, Zhu, người từng muốn rời bỏ quê hương để tìm đến "thánh đường khoa học," giờ đây lại nắm giữ chìa khóa để Trung Quốc trở thành người dẫn đầu cuộc đua Trí tuệ Nhân tạo toàn cầu.

Quyết định của Zhu không chỉ là một câu chuyện cá nhân; đó là một phép ẩn dụ cho sự phân cực khoa học đang diễn ra, nơi căng thẳng địa chính trị đang định hình lại nơi mà những ý tưởng lớn nhất về tương lai nhân loại sẽ được ươm mầm.