Trong đời sống hàng ngày, chúng ta thường nhắc nhiều đến trí tuệ cảm xúc, hay còn gọi là EQ, như một kỹ năng quan trọng giúp con người ứng xử mềm mại, tinh tế và dễ dàng tạo thiện cảm với người khác.

Tuy nhiên, đôi khi có những câu nói nghe qua tưởng như “EQ chạm đáy”, nghĩa là khô khan, lạnh lùng, thậm chí phũ phàng, nhưng nếu nhìn bằng lăng kính lý trí thì lại chứa đựng sự thông minh và sắc sảo, cho thấy một kiểu “IQ đỉnh cao”.

Đó chính là những câu nói khiến người nghe cảm thấy khó chịu về mặt cảm xúc nhưng lại buộc phải gật gù khi suy ngẫm.

Câu nói thứ nhất là: “Tôi không quan tâm cảm xúc của bạn, vì cảm xúc không chứng minh được đúng sai”. Về mặt ứng xử, đây rõ ràng là một cách nói khiến đối phương dễ tổn thương, vì con người luôn muốn cảm xúc của mình được tôn trọng. Thế nhưng nếu xét trong bối cảnh tranh luận khoa học hoặc giải quyết một vấn đề logic, câu nói này hoàn toàn chính xác. Đúng sai không thể dựa vào việc một người buồn hay vui, mà phải dựa vào bằng chứng và lý lẽ. Ở khía cạnh này, đó là một phát biểu IQ cao, nhưng EQ lại thấp đến mức khó chấp nhận trong giao tiếp thường nhật.

Câu nói thứ hai mang tính khẳng định cá nhân mạnh mẽ: “Nếu ai cũng phải vui lòng bạn thì bạn đâu còn là chính bạn nữa”. Trong mắt nhiều người, câu nói này có thể bị xem là ích kỷ, bởi nó dường như gạt bỏ nhu cầu thấu hiểu và nhường nhịn để giữ mối quan hệ hòa thuận. Nhưng ở một tầng nghĩa khác, đây lại là một chân lý rất thực tế. Sống giữa xã hội, không ai có thể làm hài lòng tất cả mọi người. Nếu một cá nhân cứ mãi cố gắng để không ai phật lòng, cuối cùng họ sẽ đánh mất bản sắc riêng. Vì vậy, dù EQ thấp, câu nói này vẫn mang lại sự sáng suốt, buộc ta phải suy nghĩ lại về sự cân bằng giữa việc sống thật và việc chiều lòng người khác.

Câu nói thứ ba dễ bị coi là ngạo mạn: “Không phải tôi kiêu, chỉ là tôi biết mình có giá trị hơn thế”. Người nghe có thể thấy đây là một thái độ tự cao, thiếu khiêm nhường. Nhưng nếu nhìn kỹ, nó lại là biểu hiện của nhận thức rõ ràng về giá trị bản thân. Trong bối cảnh xã hội hiện đại, việc mỗi người biết mình xứng đáng với điều gì và dám đặt ra chuẩn mực cho bản thân là điều đáng quý. IQ ở đây thể hiện ở chỗ người nói không mù quáng chạy theo sự chấp nhận của người khác mà dám khẳng định mình có giá trị riêng, dù cách thể hiện có thể làm người đối diện khó chịu.

Câu nói thứ tư nghe qua thì đầy tính phòng thủ và có thể gây phản cảm: “Người ta không ghét bạn, họ chỉ ghen tị với vị trí mà họ không thể có”. Đây là một kiểu nói chạm đáy EQ vì dễ khiến người khác nghĩ rằng bạn đang tự tôn mình lên quá cao. Nhưng nếu phân tích bằng lý trí, câu nói này lại phản ánh đúng tâm lý xã hội. Trong nhiều trường hợp, sự ghét bỏ không xuất phát từ việc bạn thực sự xấu xa hay đáng trách, mà từ sự bất an và thiếu hụt trong lòng người kia. Họ nhìn thấy nơi bạn một điều họ không có được và thay vì chấp nhận, họ chọn phản ứng bằng cách ghét bỏ. Nói thẳng ra điều này là EQ thấp, nhưng nhìn nhận bản chất thì lại rất IQ.

Câu nói thứ năm là: “Tôi không tranh cãi để thắng, tôi tranh cãi để tìm cái đúng. Bạn nhầm đối tượng rồi”. Với nhiều người, cách nói này đầy thách thức, dễ khiến không khí thêm căng thẳng. Nhưng về mặt trí tuệ, nó đặt ra một nguyên tắc tranh luận đáng tôn trọng. Tranh cãi không phải để hạ bệ ai, mà để tìm ra sự thật, để xác định đâu là phương án hợp lý. Đây chính là điểm mấu chốt của tư duy phản biện và khoa học. Người nói có thể thiếu tinh tế trong cách diễn đạt, song lại thể hiện một IQ vượt trội khi định nghĩa lại mục đích của đối thoại.

Năm câu nói trên đều là ví dụ cho sự đối lập giữa EQ và IQ trong giao tiếp. Chúng cho thấy một thực tế rằng không phải lúc nào trí tuệ cảm xúc và trí tuệ logic cũng song hành. Có những lúc, để giữ hòa khí, ta cần tiết chế cách diễn đạt, thay vì ném thẳng vào mặt người khác những mệnh đề đúng nhưng phũ.

Ngược lại, có những tình huống nếu chỉ dùng EQ mà thiếu IQ thì sẽ rơi vào xu hướng thỏa hiệp và dễ đánh mất chính mình. Vấn đề không phải ở chỗ chúng ta nên chọn EQ hay IQ, mà là biết cân bằng, biết nói sự thật theo cách vừa chính xác vừa có khả năng chạm đến lòng người.

Có thể nói, những câu nói “EQ chạm đáy nhưng IQ đỉnh cao” chính là lời nhắc nhở về sự phức tạp trong giao tiếp. Người thông minh thật sự không chỉ dừng lại ở việc nhận ra chân lý, mà còn biết cách truyền đạt chân lý ấy sao cho người khác sẵn sàng tiếp nhận.

Nếu một ngày bạn phải nói ra những điều tưởng như phũ phàng, hãy thử gói chúng trong lớp vỏ mềm mại của EQ. Khi đó, bạn không chỉ có IQ cao, mà còn đạt đến một sự hoàn thiện trong nghệ thuật giao tiếp, điều mà bất cứ ai cũng khao khát.

Theo B.B