Khi “chăm chỉ” biến thành “nghiện việc”

Cortney Edmonson – một nữ doanh nhân trẻ tại Mỹ – từng nghĩ rằng việc làm 70 – 80 giờ một tuần là bình thường. Cô tin rằng nỗ lực hết mình sẽ giúp bản thân nhanh chóng thành công. Thế nhưng, cái giá phải trả lại quá đắt. Edmondson dần nhận ra mình không còn một cuộc sống cá nhân đúng nghĩa, những buổi gặp gỡ bạn bè chỉ xoay quanh việc uống rượu để giải tỏa căng thẳng. Ba năm đầu phát triển sự nghiệp, cô rơi vào tình trạng mất ngủ trầm trọng, chỉ ngủ khoảng… 8 giờ trong cả tuần. Và rồi, sự kiệt sức cả thể chất lẫn tinh thần đã đánh thức cô khỏi vòng xoáy “chứng minh bản thân” vốn dĩ chẳng có điểm dừng.

Câu chuyện của Edmondson không hề xa lạ. Nhiều người trong chúng ta – đặc biệt là giới văn phòng – đôi khi cũng thấy mình thấp thoáng đâu đó trong hoàn cảnh ấy: mang việc về nhà, kiểm tra email ngay cả khi đang ăn tối, hay thức đến nửa đêm chỉ để hoàn thành một báo cáo. Sự tận tụy vốn là phẩm chất quý giá, nhưng khi biến thành ám ảnh, nó sẽ trở thành con dao hai lưỡi.

Làm thế nào để nhận ra bạn đã “nghiện việc”?

Theo các nhà tâm lý học, “workaholic” hay “nghiện việc” không chỉ đơn giản là làm việc nhiều, mà là khi bạn để công việc chiếm trọn tâm trí, khiến bản thân khó có thể thoát khỏi nó. Bạn có thể nhận diện qua một số biểu hiện rất thực tế và quen thuộc:

• Luôn mang việc về nhà, dù đã hết giờ làm.

• Ở lại văn phòng muộn, thường xuyên “chốt sổ” cuối cùng.

• Kiểm tra email, tin nhắn công việc ngay cả khi đang đi chơi hay nghỉ ngơi.

• Cảm thấy bất an, lo lắng nếu không làm việc.

• Hi sinh thời gian dành cho gia đình, bạn bè, hay thậm chí bỏ qua tập luyện, ăn uống lành mạnh chỉ vì bận rộn với công việc.

Các chuyên gia còn phát triển “Thang điểm nghiện việc Bergen” – một công cụ đo lường khoa học để xác định mức độ “cuồng việc”. Nếu bạn thường xuyên trả lời “có” cho những câu hỏi như: Bạn nghĩ cách làm việc nhiều hơn? Bạn làm việc để thoát khỏi cảm giác lo âu? Bạn bỏ qua các sở thích cá nhân để tập trung cho công việc? – thì khả năng cao bạn đã rơi vào trạng thái nghiện việc mà không hay biết.

Vì sao phụ nữ dễ “nghiện việc” hơn?

Một số nghiên cứu cho thấy phụ nữ có xu hướng rơi vào vòng xoáy này nhiều hơn nam giới. Đáng chú ý, những phụ nữ làm việc trên 45 giờ/tuần có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường cao hơn đáng kể. Nguyên nhân không chỉ đến từ cường độ làm việc, mà còn bởi áp lực kép: vừa phải khẳng định bản thân tại nơi công sở, vừa gánh trách nhiệm chăm sóc gia đình.

Tiến sĩ tâm lý Tony Tan lý giải: “Phụ nữ thường phải đối mặt với lo âu, căng thẳng, thậm chí là trầm cảm nhiều hơn. Thêm vào đó, sự phân biệt giới tính, bất công trong lương thưởng, hoặc cảm giác phải làm việc chăm chỉ gấp đôi để chứng minh năng lực… tất cả tạo nên gánh nặng vô hình, đẩy họ vào trạng thái kiệt quệ.”

Hình ảnh một người phụ nữ cố gắng hoàn thành báo cáo vào nửa đêm, nhưng sáng hôm sau vẫn phải đưa con đến trường, đi chợ nấu ăn, chăm sóc gia đình – có lẽ không còn xa lạ với nhiều người. Và chính sự “gồng gánh” quá mức ấy khiến nguy cơ nghiện việc ở phụ nữ cao hơn hẳn.

Cuộc sống của một người nghiện việc trông như thế nào?

Bác sĩ Yasmine S. Ali – chuyên gia về sức khỏe tại nơi làm việc – đã từng đặt ra những câu hỏi để nhận diện thói quen của một người “workaholic”:

• Khi không làm việc, họ thường… ngủ để phục hồi, vì chẳng còn năng lượng cho điều gì khác.

• Điện thoại và email luôn trong trạng thái sẵn sàng, kể cả nửa đêm.

• Ăn trưa tại bàn làm việc, hoặc quên hẳn bữa trưa.

• Làm việc hơn 40 giờ/tuần là “chuyện thường ngày”.

• Khi không có việc, họ thấy lo âu, bồn chồn, không yên.

Những thói quen tưởng chừng “vô hại” này dần bào mòn sức khỏe, khiến cơ thể xuống dốc, tinh thần kiệt quệ và các mối quan hệ xã hội ngày càng rạn nứt.

Làm sao để thoát khỏi vòng xoáy “nghiện việc”?

Tin vui là, bạn hoàn toàn có thể “cai” dần chứng nghiện việc nếu sớm nhận diện và điều chỉnh. Tiến sĩ Carla Marie Manly gợi ý một số phương pháp đơn giản nhưng hiệu quả:

• Nhìn lại nhu cầu cá nhân: Tự hỏi điều gì thực sự quan trọng trong cuộc sống – sức khỏe, gia đình hay công việc?

• Giới hạn công việc: Học cách nói “không” và chia sẻ bớt trách nhiệm với đồng nghiệp.

• Dành thời gian cho bản thân: 15 – 30 phút mỗi tối để đọc sách, thiền hay đi dạo có thể giúp cơ thể và tâm trí hồi phục.

• Chia sẻ: Tham gia các nhóm hỗ trợ như “những người nghiện việc ẩn danh” để tìm sự đồng cảm.

• Tìm chuyên gia: Nếu cảm thấy quá tải, hãy mạnh dạn tìm đến bác sĩ trị liệu để nhận hướng dẫn chuyên sâu.

Nghiện việc đôi khi giúp bạn tiến xa hơn trong sự nghiệp, nhưng cái giá phải trả lại là sức khỏe, niềm vui sống và những mối quan hệ quý giá. Sống cân bằng không có nghĩa là lười biếng; trái lại, nó giúp bạn khỏe mạnh, sáng tạo và hiệu quả hơn. Hãy nhớ: công việc là một phần quan trọng, nhưng không phải là tất cả cuộc đời bạn.

Trang Đào