Alvin Lucier và Revivification: Khi trí nhớ, nghệ thuật, sự sống sau cái chết hội tụ trong organoid

Đăng lúc 22:56 26.04.2025

Revivification là một tác phẩm đặc biệt khi nó không được biểu diễn bởi một con người, mà từ các tế bào thần kinh của cố nhạc sĩ Alvin Lucier.

Revivification là một dự án đứng giữa ranh giới của khoa học và nghệ thuật, nó là một dự án rất đặc biệt, thay đổi cách suy nghĩ thông thường của loài người về sự sống, cái chết, ký ức và sự sáng tạo. Trên thực tế thì Revivification không phải là một tác phẩm âm nhạc thông thường, nó là thành quả của sự hợp tác giữa nghệ sĩ, nhà khoa học và cố nhạc sĩ người Mỹ Alvin Lucier, người vốn đã qua đời vào năm 2021 nhưng theo một cách nào đó, vẫn “trình diễn” đến tận hôm nay.

Tác phẩm này hiện được trưng bày tại Art Gallery of Western Australia. Điều thật sự khiến nó trở nên đặc biệt, khác biệt chính là nguồn gốc người biểu diễn: những cụm organoid thần kinh, còn được gọi là “bộ não mini”, được tạo ra từ tế bào bạch cầu của chính Lucier. Những mô sống này được kết nối với các thiết bị điện tử để từ đó tạo ra âm thanh, không phải qua nhạc cụ truyền thống, mà bằng cách kích hoạt các thanh đồng lớn qua các xung điện phát ra từ chính hoạt động thần kinh của chúng.

Alvin Lucier – Từ người phá vỡ ranh giới đến “người nghệ sĩ hậu sinh”

Lucier không phải là một cái tên xa lạ với giới âm nhạc thể nghiệm. Ông là một trong những nhà soạn nhạc có tầm ảnh hưởng sâu rộng nhất thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21. Sinh năm 1931, ông nổi tiếng với việc liên tục phá vỡ ranh giới giữa âm nhạc, khoa học và nghệ thuật, đặc biệt qua các tác phẩm như I Am Sitting in a Room, nơi ông biến chính tiếng vọng và cộng hưởng vật lý của không gian thành chất liệu âm nhạc mới. Lucier không chỉ là giáo sư lâu năm tại Đại học Wesleyan mà còn là người truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ nghệ sĩ về cách lắng nghe và sáng tạo với âm thanh ở mức độ nguyên bản nhất.

Alvin Lucier tại MIT nói về I am sitting in a Room

Lucier dành cả sự nghiệp của mình để nghiên cứu các hiện tượng vật lý của âm thanh: cách sóng âm di chuyển, cộng hưởng, và biến đổi trong không gian thực. Ông thường kết hợp công nghệ và khoa học thần kinh vào tác phẩm của mình, tiêu biểu là Music for Solo Performer (1965), nơi ông sử dụng sóng não của chính mình để kích hoạt các nhạc cụ, biến hoạt động sinh học thành trải nghiệm âm nhạc trực tiếp. Chính tinh thần ham khám phá, tìm tòi này đã mở đường cho âm nhạc thể nghiệm hiện đại, truyền cảm hứng cho các nghệ sĩ thử nghiệm với sóng não, vật liệu tự nhiên, và các hiện tượng vật lý khác.

Alvin Lucier với Music for Solo Performer

Ngoài ra, Lucier không chỉ say mê âm nhạc mà còn có niềm yêu thích đặc biệt với khoa học, nhất là vật lý và sinh học. Ông bị cuốn hút mạnh mẽ bởi việc “nghe thấy” các hiện tượng vật lý mà bình thường chúng ta không chú ý đến. Chính vì vậy, Lucier luôn chủ động hợp tác với các nhà khoa học, kỹ sư, và nghệ sĩ đa ngành để khám phá các giới hạn mới của nhận thức và biểu đạt nghệ thuật. Revivification là một bằng chứng cho điều này khi Lucier không chỉ góp phần định hình ý tưởng mà còn để lại một phần cơ thể mình, như một hành động nghệ thuật cuối cùng, thách thức mọi định nghĩa về sự sáng tạo sau cái chết.

Revivification - Một bản giao hưởng đến từ sinh học

Dự án Revivification là bằng chứng rõ ràng cho đam mê khoa học của Lucier. Ý tưởng về Revivification bắt đầu với sự đồng thuận của ông khi còn sống. Trước khi qua đời, ông đã đồng ý hiến tế bào bạch cầu để các nhà khoa học tại Harvard phát triển thành tế bào gốc. Với tính chất đa năng, những tế bào này được nuôi cấy để phát triển thành organoid thần kinh, mô não thu nhỏ trong phòng thí nghiệm, vốn là một cấu trúc ba chiều mô phỏng một phần não bộ đang phát triển.

Máy tính sinh học: Hướng đi thay thế cho hệ thống máy tính truyền thống

Ngày nay, các nhà khoa học đang thử nghiệm máy tính sinh học, một giải pháp tiềm năng dựa trên organoid, như một bước tiến mới cho công nghệ máy tính. Những thách thức hiện tại Hệ thống máy tính hiện đại, bao gồm cả AI, vẫn chủ yếu dựa trên...

HocVienDaoTao.com

Video tài liệu giới thiệu về revivification

Người tham quan tại Art Gallery of Western Australia

Mỗi organoid sẽ được gắn vào một mạng lưới điện cực. Từ đây, các xung thần kinh, tuy đơn giản nhưng hoàn toàn tự nhiên, sẽ được chuyển thành tín hiệu điện. Tín hiệu này điều khiển các bộ truyền động, làm cho các thanh đồng trong không gian triển lãm rung lên như tiếng chuông. Ngoài ra, điểm đặc biệt này là thanh âm không tuân theo một bản nhạc định sẵn mà ngẫu nhiên. Đây có thể coi là một hình thức “chơi nhạc” sau khi đã qua đời, là “cái tôi của nghệ sĩ hậu sinh” khi nó tiếp tục sáng tạo nhạc trong hình hài mới. Chính điều này khiến cho người nghe có cảm giác như họ đang nghe một giấc mơ âm thanh của chính bộ não đang hoạt động. Không dừng lại ở đó, các organoid được tái tạo còn có thể lắng nghe chính âm thanh do mình tạo ra thông qua hệ thống micro, tạo nên một vòng lặp tương tác giữa mô sống, môi trường và khán giả.

Khi nghệ thuật đặt câu hỏi về cái chết, kí ức và đạo đức

Thật ra, Revivification không đơn thuần là một màn trình diễn công nghệ cao của tương lai. Dự án này đặt ra rất nhiều câu hỏi mang tính triết học về bản chất của con người như: Liệu ký ức, bản sắc sáng tạo có thể tồn tại qua biến đổi sinh học, khi kí ức không còn, hay liệu nghệ sĩ có thể “sống” qua tác phẩm và vật chất của mình? Dù các organoid không chứa ký ức hay nhận thức của Lucier, nhưng chúng là mô sống được sinh ra từ ông và chúng tạo ra âm thanh hoàn toàn mới và không thể lặp lại. Rất nhiều nghệ sĩ và nhà khoa học thực hiện dự án xem đây là “một dạng chơi nhạc hậu tử”, nơi sự hiện diện được kéo dài theo cách chưa từng có với vật chất sinh học của Lucier tạo ra âm thanh hoàn toàn mới, không thể đoán trước.

Alvin Lucier không chỉ đóng góp vào nghệ thuật khi còn sống, mà di sản của ông còn tiếp tục sau khi đã qua đời

Dự án cũng khiến người tham quan phải đối mặt với một câu hỏi khó: Loài người có nên, hay có quyền, sử dụng công nghệ sinh học để duy trì một phần con người sau khi họ qua đời? Revivification không giả lập nhân cách Lucier, không sao chép tiếng nói hay hành vi của ông. Tuy nhiên, việc một phần mô sống của ông tiếp tục tồn tại và tương tác với thế giới thực tạo ra một loại hiện diện kỳ lạ, vừa sống động, vừa xa lạ và chắc chắn sẽ có nhiều người nghĩ rằng nó kinh dị. Với nhóm thực hiện Revivification, tâm điểm của tác phẩm là câu hỏi: “Liệu có một sợi chỉ ký ức nào tồn tại xuyên qua biến đổi sinh học này? Liệu tinh thần sáng tạo của Lucier có thể tiếp tục tồn tại sau cái chết của ông?”

Với cách mình nhìn thì trong thời đại mà AI có thể mô phỏng chính xác giọng nói, phong cách, thậm chí sáng tác thay người đã khuất, Revivification lại đưa ra một trạng thái hoàn toàn đối lập: nó không dựa vào không phải dữ liệu số mà là mô sống thật. Điều này khiến chúng ta không thể không nghĩ rằng giữa một giọng hát được các công cụ AI tái tạo và một bộ não sinh học đang tạo râm thanh, đâu là thật ,và đâu là sự sáng tạo có linh hồn?

Không phải hồi sinh, mà là thách thức

Thực tế thì không có bất kì nhà khoa học nào nói rằng Revivification là một nỗ lực hồi sinh Lucier. Ông đã qua đời và dự án không phải là sự sống lại, mà nó giống như một lời thách thức hơn. Nó thách thức các định nghĩa quen thuộc của loài người về trí nhớ, danh tính, nghệ thuật và sự sống. Khi bước vào không gian trưng bày này, đứng giữa những tiếng kim loại ngân vang, người nghe không chỉ nghe một bản nhạc mà thật ra, họ đang đối thoại với một thực thể nửa người nửa sinh học, nửa hiện tại nửa quá khứ.

Ngoài ra, Revivification thật ra là một lời nhắc nhở trong thế giới hiện đại này, khi ranh giới giữa con người và máy móc, sống và chết có thể mờ đi tại một điểm nào đó trong tương lai, thì sáng tạo, dù bất kì nguồn gốc nào: từ điện, từ mô sống hay từ ý tưởng thuần tuý, vẫn là thứ định hình con người.

Nguồn: [1][2][3]